ما باید بدانیم که اجرای دین خدا هزینه دارد، باید هزینه را پرداخت؛ بنابراین تبلیغاتی که می‌شود از نظر ما از روی انصاف نیست، کما اینکه می‌گویند در زمان شاه وضعیت حوزه بهتر بود. چنین ادعایی هم صحیح نیست. در آن زمان حوزه برنامه نداشت و بسیاری از طلبه‌ها با انحراف‌های فکری مواجه می‌شدند.
اعضای انجمن مخفی این‌گونه جلوه می‌دادند که شیخ با مشروطه مخالف است! بعد هم از مراجع نجف کسب تکلیف می‌کنند که تکلیف کسی که با مشروطه و مجلس مخالفت می‌کند، چیست؟! آنها هم حکم می‌دهند او (شیخ فضل الله) مطرود است! باید چنین فردی را از بین برد!
مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه‌ای در پیامی به مناسبت رحلت حضرت آیت اللّه بهاءالدینی، این شخصیت بزرگ را چنین توصیف کردند: «این عالم بزرگ، از جمله نوادری بود که همواره در حوزه‌های علمیه هم چون ستاره درخشان معنویت و عرفان، راهنمای خواص و مایه دلگرمی و امید برجستگان‌اند.
رایج‌ترین شیعه‌ی مذهب تشیع در ایران است، محمد منتظر امام دوازدهم را که در سال ۷۸5 میلادی غایب شده بود، مهدی می‌خواندند. شیعیان امامیه معتقد بودند که حضرت امام مهدی زنده است و پنهان گشته ولی دیر یا زود ظهور خواهد کرد و تجددی در دین پدید خواهد آورد.
رویارویی علما و روحانیون شیعه در مقابل رژیم رضا شاه با توجه به ویژگی‌ها و عملکرد بی‌سابقه این حکومت، از مهمترین دوره‌های تاریخی مربوط به حیات سیاسی- فرهنگی تشیع است، کما اینکه بررسی این رویارویی از نظر روند کلی تاریخ معاصر ایران نیز اهمیت فوق العاده‌ای دارد. قالب پژوهشی در این بررسی حالت جغرافیایی و منطقه‌ای (نجف، قم، اصفهان، …) دارد، اما ارتباط موضوعی و پیوند کلی میان اقدامات و واکنش علما نیز در خلال مباحث مورد توجه قرار گرفته است.
پیش از ورود به بحث اصلی، مقدمه‌ای لازم و ضروری به عنوان مواضع علما و روحانیون داخل و خارج ایران در اواخر عمر رژیم قاجار و واکنش کلی آنان در برابر تغییر رژیم آورده می‌شود:
آیا بین سبک زندگی و نوع حضور و بروز اجتماعی عالمان دینی در شرایط تحقق حاکمیت دینی و غیرآن تفاوت‌هایی وجود دارد؟ آیا موقعیت حاکمیت دینی اقتضائات و وظایف تازه‌ای را بر دوش این طیف از نخبگان جامعه می‌گذارد؟ با پیدایش انقلاب اسلامی شرایط تازه‌ای از حیات دینی برای دین، عالمان، دین‌مداران و جوامع معنویت‌گرا به‌وجود آمد. شرایطی که تا پیش از آن تجربه مشابهی برای آن نداشتیم. جامعه پس از انقلاب، نیازمندی‌ها و مراقبت‌های ویژه‌ای را طلب می‌کند که اگر به سرعت و دقت رعایت نشود، دیر یا زود عوارض جانبی و بیماری‌های مزمن او را از پای درخواهد آورد.
شهید مدرس در مجلس شورای ملی با هر گونه خودکامگی، استبداد، قانون‌شکنی و نفوذ بیگانگان مخالفت و مبارزه می‌کرد، نطق‌های او درباره مسائل و موضوع‌های دینی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی و قضائی، بیانگر کثرت معلومات، هوش و ذکاوت، بینش قوی و تیزبینی سیاسی او است.
به شهادت تاریخ، روحانیت شیعه در غالب انقلابات و تحولات و نهضت‌های ملی و دینی که در قرون متمادی، در ممالک اسلامی روی داده همواره پیش‌رو و مشعل‌دار آن بوده است، تا جاییکه بسیاری از بزرگان آنها مورد انواع مشقت‌های طاقت‌فرسا قرار گرفتند، و حتى گروهی جان شیرین خود را در این راه فدا کردند، و منشأ دگرگونی‌ها در زندگی جامعه‌ی ایرانی و اسلامی گردیدند.
از دید تیز بین مدرّس هدف از تغییر قاجار به پهلوی آن بود که حیات ملی ایران دستخوش تغییرات اساسی گردد که با وجود رژیم قاجار این امکان وجود نداشت یا بسیار مشکل بود چرا که با وجود تمامی ضعف‌ها و سستی‌هایی که پادشاهان قاجار داشتند و خرابی‌هایی که از ناحیه آنان بر کشور ایران وارد گردید، روحانیت از اعتبار لازم برخوردار بود، و در ثانی مجلس نقش تعیین کننده‌ای داشت، ولی با تغییر رژیم مسلما این دو ابزار مهم مواجه با آسیب جدّی می‌شدند.
درآمدی بر تیپ‌شناسی یا تیپولوژی عالمان حوزوی و نیز مدل‌سازی زندگی عالمان برتر شیعی، می‌کوشد به لایه‌های اثرگذار و در عین مغفول از حیات عالمان شیعی ورود کرده و از رهگذر مطالعات شخصیت‌شناسی و طبقه‌بندی انواع شخصیت‌ها بر اساس کارکردهای گوناگون حوزوی منظری جدید از طبقه‌بندی تیپ‌های حوزوی ارائه نماید.
