-
يكشنبه, ۲۵ خرداد ۱۳۹۹، ۰۳:۲۷ ب.ظ
رویارویی علما و روحانیون شیعه در مقابل رژیم رضا شاه با توجه به ویژگی‌ها و عملکرد بی‌سابقه این حکومت، از مهمترین دوره‌های تاریخی مربوط به حیات سیاسی- فرهنگی تشیع است، کما اینکه بررسی این رویارویی از نظر روند کلی تاریخ معاصر ایران نیز اهمیت فوق العاده‌ای دارد. قالب پژوهشی در این بررسی حالت جغرافیایی و منطقه‌ای (نجف، قم، اصفهان، …) دارد، اما ارتباط موضوعی و پیوند کلی میان اقدامات و واکنش علما نیز در خلال مباحث مورد توجه قرار گرفته است.
پیش از ورود به بحث اصلی، مقدمه‌ای لازم و ضروری به عنوان مواضع علما و روحانیون داخل و خارج ایران در اواخر عمر رژیم قاجار و واکنش کلی آنان در برابر تغییر رژیم آورده می‌شود:
روحانیون و تغییر رژیم
با وجود سرخوردگی‌های ناشی از حوادث پس از مشروطه و انزوا و گوشه‌گیری بسیاری از علما در مدت پنج سالی که از کودتای ۱۲۹۹ تا تغییر سلطنت قاجار به پهلوی به طول انجامید، روحانیون نقش مهمی در امور سیاسی و اجتماعی داشتند. در این ایام اوضاع و احوال سیاسی ایران به تقویت قدرت نظامیان و بویژه نیروهای قزاق منتج شد.
رضاخان به عنوان وزیر جنگ به سرکوبی نیروهای مرکز گریز پرداخت و توانست از این نظر موافقان بسیاری را برای خود دست و پا کند. صعود رضاخان به قدرت همراه با حمایت نظامیان، دو جناح عمده در میان نیروهای سیاسی داخلی به وجود آورد، که اختلاف اصلی و اساسی انها در مورد سرنوشت حکومت قاجار بود.
یک جناح به منظور نابودی سلطنت قاجار، تحت ریاست و پشتیبانی رضاخان که پس از وزارت جنگ به نخست وزیری رسیده بود، طرح جمهوری را پیش کشیدند. جناح دیگر به پیشوایی سیدحسن مدرس ضمن تاکید بر محاسن رضاخان در پست وزارت جنگ، از سلطنت قاجار و شخص احمدشاه حمایت می‌کردند. در این میان روحانیون از اتفاق آرا و یکپارچگی و وحدت نظر سیاسی برخوردار نبودند و روحانیون سیاسی بازمانده از دوران مشروطه با وجود تلاش‌های پراکنده نتوانستند به گونه‌ای موثر از احمدشاه حمایت کنند.
درگیری حاج آقا نورالله اصفهانی با رضا خان
نمونه چنین حمایتی بجز از ناحیه مدرس توسط آیت الله حاج آقا نورالله اصفهانی صورت گرفت. وی برادر آقا نجفی اصفهانی و از روحانیون قدرتمند خطه اصفهان بود که از دوران مشروطه وارد مبارزات سیاسی شده بود. احمدشاه یکبار در بازگشت از اروپا در دی ماه ۱۳۰۱ از طریق بوشهر و شیراز به اصفهان آمد با وی ملاقات نمود و به منظور جلب حمایت او را به تهران دعوت کرد.
از طرفی گسترش نفوذ نظامیان و دخالت آنان در امور بویژه در انتخابات مجلس سبب نارضایی آقا نورالله شده بود. از این رو سفری به تهران کرد که مورد استقبال پرشکوه قرار گرفت و حتی رضاخان نیز تلگرام خرسندی جهت ورود وی ارسال داشت (۱۳ شعبان ۱۳۴۱). حاج آقا نورالله در دیدار با احمدشاه از انتصاب رضاخان به عنوان وزیر جنگ اظهار تأثر کرد ولی قول مساعدت و همکاری به شاه قاجار داد. او همچنین در دیداری با رضاخان مظالم و تعدیات نظامیان را در اصفهان بازگو کرد که موجب رنجش سردار سپه گردید.
گفته شده در این گفتگو، درگیری لفظی شدیدی روی داد، به طوری که حاج آقا نورالله به رضاخان گفت:
تو گرگ هستی برای مردم نه چوپان. با میانجیگری حاج آقا جمال اصفهانی- برادر دیگر آقانور الله که از دوران جنگ جهانی اول به تهران تبعید شده و در پایتخت اقامت داشت- رضاخان پذیرفت به موضوع رسیدگی کند ولی نه تنها موضوع را به فراموشی سپرد، بلکه در صدد ترور آقا نورالله برآمد که سوء قصد عقیم ماند.
به هر حال تلاش حاج آقا نورالله در حمایت از احمد شاه آنچنان مؤثر نبود. از اقدامات او در آستانه تغییر رژیم اطلاعی در دست نیست، ولی او در جشن تاج‌گذاری جزو مدعوین بود.
منبع: کتاب علما و روحانیون دربرابر رژیم پهلوی
