-
سه شنبه, ۲ دی ۱۳۹۹، ۰۹:۵۷ ب.ظ
مراجع شیعه، قهرمان مبارزه با سلطه بیگانگان در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بودند. آنها در حوزه‌های دفاعی و نظامی آماده حضور در صحنه‌های نبرد با دشمن استعمارگر شدند. این در شرایطی است که روشنفکران ایرانی مروج تسلیم در برابر غرب بودند.
پایگاه جریان شناسی اسباط؛ نَهضَت تنْباکو، عنوانِ جنبش سراسری مردم ایران به واگذاری انحصار بازرگانی توتون و تنباکو به یک شرکت انگلیسی. این قیام به رهبری علمای دینی بود. این قرارداد توسط ناصرالدین شاه قاجار امضا شده بود. سرانجام این امتیاز در پی فتوای تاریخی میرزای شیرازی در اول جمادی الاول ۱۳۰۹ق فسخ شد.
پایگاه جریان شناسی اسباط، در گفت‌وگو با دکتر موسی حقانی، رئیس مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر به بررسی نهضت تنباکو پرداخت که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛
اسباط: فتوای تحریم تنباکو با چه هدفی صادر شد و چه تأثیری داشت؟
فتوای تحریم تنباکو علیه کمپانی رژی و در اصل علیه کشور انگلیس و استبداد داخلی صادر شد. این فتوا تأثیر شگرفتی در مبارزات استبدادی و استعماری مردم ایران داشت، به طوری که این فتوا را مقدمه نهضت مشروطه قلمداد می‌کنند. برای اولین بار ملت، با فتوای مرجع شیعه در مقابل استبداد داخلی و استعمار خارجی ایستاد و به پیروزی رسید و همین امر امید به پیروزی در مبارزات آینده را زنده کرد و زمینه‌ای برای نهضت بزرگ مشروطه شد.
تلاش مراجع شیعه و روحانیونی نظیر مرحوم شیخ فضل الله نوری و استادشان مرحوم میرزای شیرازی برای مقابله با نفوذ اقتصادی استعمارگران در ایران، تلاش برای صیانت از سرمایه‌های ملی و تولیدات داخلی و حفاظت از حوزه‌های سیاسی و فرهنگی بود؛ زیرا هر چه نفوذ بیگانگان بیشتر می‌شد توانمندی‌های اقتصادی ایران کاهش پیدا می‌کرد و همین مسئله باعث وابستگی بیشتر سیاسی ایران به استعمار روس و انگلیس می‌شد.
همچنین نفوذ اقتصادی منجر به نفوذ فرهنگی در کشورمان می‌شد به طوری که عوامل کمپانی رژی که امتیاز توتون و تنباکو را گرفته بودند در حوزه‌های فرهنگی هم با رفتارشان، فعالیت‌هایشان و گفتارشان ساختار شکنیِ فرهنگی را در ایران رقم می‌زدند و میسیونرهای مسیحی و تشکل ماسونی همکاری داشتند و از ظرفیت‌های آنها استفاده می‌کردند.
اسباط: آیا نهضت تحریم همزمان با نهضت تنباکو آغاز شده است؟
نهضت تحریم چند سال قبل از تحریم تنباکو و صدور فتوای معروف میرازی شیرازی آغاز شده بود. در سال 1306 قمری، مرحوم شیخ فضل الله نوری با سرازیر شدن کالاهای روسی و انگلیسی به بازار ایران مواجه می‌شوند و احساس خطر می‌کنند. از استاد خودشان مرحوم شیرازی می خواهند که در این خصوص برای مردم مؤمن و مسلمان تعیین تکلیف کنند. شیخ فضل الله نوری پیشنهاد می‌دهند که کالاهای غربی تحریم شود.
این مسئله با استقبال مرحوم شیرازی مواجه می‌شود. جریان مبارزه با کالاهای فرهنگی از این مقطع آغاز می‌شود. در سال 1308 قمری، انحصار فروش توتون و تنباکو به دست کمپانی انگلیسی می‌افتد و همین امر منجر به صدور فتوای تحریم تنباکو می‌شود. ایستادگی مراجع و مردم ایران برای اجرای آن فتوا باعث لغو امتیاز گردید، به طوری که ضربه محکمی به استبداد داخلی و عوامل استعمار در ایران وارد شد.
آنها امتیاز خوبی را از دست دادند. دغدغه مراجع شیعه و شخصیت‌هایی نظیر شیخ فضل الله نوری این بود که با ارتقای توانمندی‌ها و تولید داخلی بتوانند ضمن صیانت از استقلال اقتصادی ایران و تأمین رفاه در این حوزه، از استقلال ایران در حوزه‌های فرهنگی و سیاسی هم حفاظت کنند و نهایتاً منجر به ارتقای توانمندی‌های ایران در حوزه‌های دفاعی شود. تحریم برای مقابله با سلطه و نه نفی ارتباط با کشورهای دیگر صورت گرفت.
متأسفانه در سال‌هایی که بعد از جنگ‌های روسیه و جنگ هرات، اقتصاد داخلی آسیب دید، کالاهای فرهنگی و عمدتاً کالاهای غیر ضروری در کشورمان رواج پیدا کرد و باعث تضعیف اقتصاد داخلی ایران شد و تشدید و تحکیم سلطه بیگانگان را به دنبال داشت.
اسباط: با توجه به نهضت تحریم و نهضت تنباکو، جایگاه مراجع و علمای شیعه را در راه مبارزه با سلطه بیگانگان چگونه می‌توان دید؟
مراجع شیعه، قهرمان مبارزه با سلطه بیگانگان در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بودند. آنها در حوزه‌های دفاعی و نظامی آماده حضور در صحنه‌های نبرد با دشمن استعمارگر شدند. این در شرایطی است که روشنفکران ایرانی مروج تسلیم در برابر غرب بودند. بعضی افتخار می‌کردند که بمب غربی‌شدن را در ایران منفجر کرده‌اند. آنان ادعا داشتند که برای پیشرفت باید از فرق سر تا ناخن پا غربی شد.
امثال رضاخان می‌گفت که باید ایرانی صورتً و سیرتً غربی شود. قبل از آنها مَلْکَم خان عنوان می‌کند که باید با دادن امتیاز پای کمپانی‌های غربی را به ایران باز کنیم و به دروغ عنوان می‌کند که راه صیانت از ایران بازشدن پای کمپانی‌های غربی به ایران و کشتی‌های غربی در بنادر ایران است. این کمپانی‌ها برای ترویج صنعت و کمک به پیشرفت به ایران نمی‌آمدند، آنها به دنبال تسلط و غارت منابع ایران بودند و چیزی جز فروپاشی اقتصادی ایران را به دنبال نداشتند.
در این شرایط، مراجع شیعه بر روی استقلال اقتصادی ایران تأکید می‌کنند و راه صیانت از ایران را برخلاف راهکار جریان روشنفکری که باعث سلطه کمپانی‌های غربی بر اقتصادی ایران می‌شد حمایت از تولید داخلی و صنعتگر ایرانی معرفی می‌کنند. موضوعی که اگر پیگیری می‌شد و عوامل انگلستان مانع از تحقق آن نمی‌شدند ما قطعاً از نظر اقتصادی و پیشرفت در حوزه‌های صنعتی در جایگاه بالاتری قرار می‌گرفتیم.
انتهای پیام/
