مراجع شیعه، قهرمان مبارزه با سلطه بیگانگان در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بودند. آنها در حوزه‌های دفاعی و نظامی آماده حضور در صحنه‌های نبرد با دشمن استعمارگر شدند. این در شرایطی است که روشنفکران ایرانی مروج تسلیم در برابر غرب بودند.
شهید مدرس سیاستمداری ضد استبداد و ضد استعمار بود و به خوبی می‌دانست که ریشه استبداد پهلوی به استعمار خارجی برمی‌گردد. ایشان با شجاعت در مقابل هر دو مقوله ایستاد.
روشنفکران غربگرای ایرانی، از آنجا که توان گرفتن اعتقادات دینی از مردم ایران را نداشتند و باورهای عمیق توده‌های مردم و روحانیت بیدار شیعه، مانع کار آنها بود، به طرح «اصلاح دین» به جای «احیای دین» روی آوردند و همان نسخه پروتستان‌گرایی در دنیای مسیحی غرب را برای دنیای اسلام توصیه و تجویز کردند و از پروتستانتیزم اسلامی سخن گفتند.
در خصوص نحوه مواجهه جوامع اسلامی با جهان غرب و جبران عقب ماندگی‌های ناشی از استعمار و استثمار، دو جریان عمده در کشورهای اسلامی از جمله ایران شکل گرفت. جریان نخست مربوط به جریان مذهبی و در راس آن روحانیت اصیل به عنوان رهبران دینی و اندیشمندان مسلمان در ایران بود که عقب ماندگی جوامع اسلامی از غرب و تمدن غربی را در فاصله گرفتن از ارزش‌های اصیل دین اسلام می‌دانستند.
