-
يكشنبه, ۲۴ فروردين ۱۳۹۹، ۰۱:۴۰ ب.ظ
همچنان که در شماره قبل اشاره شد، یکی از مهمترین نیازهای جامعه امروز ما، مطالبه انقلابی‌گری و تفکیک جریان‌های انقلابی از غیر انقلابی به ویژه در نهاد حوزه و روحانیت به عنوان پرچم دار انقلاب اسلامی است.
مفهوم حوزه انقلابی
چنانکه گذشت با مطالعه و بررسی دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای در ارتباط با موضوع «انقلاب» نیز می‌توان مهمترین دغدغه ایشان را حفظ «هویت انقلاب اسلامی» در دوره کنونی توصیف نمود. از بیانات و عملکردهای رهبر انقلاب که در مقاطع مختلف با مردم و مسؤولان نظام داشته‌اند به دست می‌آید که تأکید اصلی معظم‌له بر لزوم صیانت از شور انقلابی، حفظ روحیه انقلابی‌گری و انقلابی عمل کردن می‌باشد.
به عبارت دیگر چنانچه بخواهیم سه کلید واژه را در ادبیات سیاسی رهبر انقلاب اسلامی مربوط به حفظ انقلاب و نظام اسلامی رمزگشایی نموده و مورد تأکید قرار دهیم باید بگوییم: حفظ هویت انقلاب اسلامی منوط به حفظ خصوصیات انقلابی بر مبنای سه محور «انقلابی ماندن»؛ «انقلابی فکر کردن» و «انقلابی عمل کردن» می‌باشد و تنها در این صورت است که تدوام انقلاب اسلامی تضمین خواهد شد.
ایشان با تأکید بر شناخت و تامل بر عناصر و اصول سازنده انقلاب اسلامی، شاخصه‌های انقلابی بودن و انقلابی ماندن و در نهایت علل بقای انقلاب اسلامی را بر مبنای حفظ و پاسداری از این اصول ترسیم می‌نمایند.
رهبر معظم انقلاب همچنین انقلابی بودن در مقطع حساس کنونی را منوط به هدف‌گیری مستمر آرمان‌ها و همت بلند داشتن برای رسیدن به مبانی و ارزش‌های انقلاب اسلامی می‌دانند که امروزه به عنوان یکی از چالش‌های جدی جامعه اسلامی به حساب می‌آید. بر این اساس ضروری است ما با شناخت دقیق‌تر از جریان‌های غیر انقلابی در مراکز مختلف به‌ویژه در مراکز حساسی چون حوزه‌های علمیه و نهاد روحانیت، از موجودیت انقلاب و نظام اسلامی پاسداری کنیم. زیرا به فرموده رهبر معظم انقلاب:
«اگر بخواهیم نظام اسلامی همچنان اسلامی و انقلابی بماند، باید حوزه علمیه انقلابی بماند؛ زیرا اگر حوزه علمیه انقلابی نماند، نظام در خطر انحراف از انقلاب قرار خواهد گرفت»(۱) لازمه این امر، شناختی مناسب و درست از مفهوم حوزه انقلابی؛ و ضرورت‌ها و بایسته‌های حوزه انقلابی، پیش از پرداختن به تفکرات غیر انقلابی و بحث و بررسی پیرامون آن در حوزه می‌باشد. در این قسمت ابتدا مفهوم انقلابی بودن حوزه را برای تفکیک جایگاه آن از حوزه غیر انقلابی مورد بررسی قرار می‌دهیم:
از اصطلاح حوزه انقلابی، حداقل سه برداشت مختلف می‌توان ارائه کرد:
1-حوزه به مثابه نهادی ذیل انقلاب و مجموعه نظام
بر اساس یک برداشت، مراد از حوزه انقلابی، استناد حوزه و روحانیت، به انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی به مثابه «نهادی ذیل این نظام و مدافع آن» است. در این برداشت گرچه حوزه به عنوان نهادی مستقل از نظام اسلامی در نظر گرفته نشده و کارکرد آن ذیل مجموعه نظام و به عنوان یکی از ارکان آن تعریف می‌شود؛ اما الزاماً به معنای منفی «وابستگی حکومتی» و عدم هویت و استقلال فکری نیز نمی‌باشد. از این رو رهبر انقلاب در تبیین نسبت حوزه با انقلاب و نظام اسلامی می‌فرمایند:
«آنچه که لازم است عرض بکنم – که از همه‌ی این مطالب مهمتر است – نسبت حوزه‌های علمیه با انقلاب و نظام اسلامی است. هیچ کس در عالم روحانیت، اگر انصاف و خرد را میزان قرار بدهد، نمی‌تواند خودش را از نظام اسلامی جدا بگیرد(2)
با توجه حضور فعال روحانیت در عرصه جامعه و سیاست و با توجه به آن که نظام اسلامی با هدایت و رهبری یک فقیه جامع الشرایط و پشتیبانی طلاب و علمای حوزه‌های علمیه تأسیس شده است، طبیعی است که در ادامه مسیر نیز حوزه باید در کنار نظام اسلامی باشد و به عنوان بخشی از مجموعه انقلاب، هر جایی که نظام سیاسی به کمک آن نیاز داشته باشد، اعم از تولید اندیشه یا اطلاع رسانی و …، همراهی نماید.
2-انقلابی بودن علوم حوزوی
در برداشت دیگر از حوزه انقلابی، واژه «انقلابی» می‌تواند وصف ساختار حوزه و «علوم حوزوی» باشد. انقلابی بودن علوم حوزوی به معنای ویژگی تحول‌خواهی در علوم موجود حوزوی است به گونه‌ای که این ویژگی، دانش‌های حوزوی را در راستای اداره مطلوب ساحت‌های مختلف نظام اسلامی به کار گرفته و ضمن طراحی ساختار مناسب و محتوای مطلوب این علوم، پاسخ گویی به پرسش‌های نظام را مدّ نظر قرار دهد.
بدیهی است این امر موجب تحوّل، پویایی و روزآمدی، کارآمدی، نظام‌وارگی و کاربردی شدن دانش‌های حوزوی در عصر موجود خواهد شد. کارآمد نمودن ساختار حوزه و علوم حوزوی پیش از هر چیز نیازمند باور به تحوّلخواهی با توجّه به امکانات، شرایط و موانع موجود است و باید به گونه‌ای طراحی شود که بتواند در زمانی کمتر و با مطلوبیت بیشتر، غایات حوزه و اهداف و نیازهای انقلاب را تأمین نماید. لذا رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند:
حوزه براى پیشرفت خود باید از ابزارها و روش‌هاى متداول در محیط‌هاى علمى استفاده کند و خود را از امکاناتى که بشر را در کسب علم موفقتر مىسازد محروم نسازد. در دنیایى که تازههاى ابزارى و ساختارى به دانش پژوهان فرصت مىدهد که تازهترین دستاوردهاى ذهن بشر را به سهولت کسب کنند، روا نیست که طالب علم دین، راهى به نوآورى در روش‌هاى ناقص و معیوب نداشته باشد.(3)
این همان چیزی است که ایشان از آن با عنوان ضرورت «زنده بودن حوزه» برای مفید بودن آن یاد می‌کند: «باید حوزه زنده باشد، سالم باشد، قوى باشد تا بتواند رشد کند و آفاق جدیدى را باز کند، منطقه جدیدى را در اختیار مستفیدینِ از فواید خود قرار بدهد.» ((4)
3- انقلابی بودن عناصر حوزوی و مجموعه روحانیت
در برداشت دیگر از حوزه انقلابی، واژه «انقلابی» می‌تواند صفتی برای «مجموعه روحانیت» اعم از طلاب، اساتید و علمای حوزوی باشد. بدیهی است انقلابی بودن هر کدام از این گزینه‌ها می‌تواند مفهوم حوزه انقلابی را تبیین نماید. به عنوان مثال در وضعیت کنونی، نوع رفتارهای سلبی یا ایجابی طلاب، اساتید و علمای حوزه در حمایت از نظام اسلامی، دفاع از آرمان¬های انقلاب در برابر دشمنان داخلی و خارجی و تقابل با نظام سلطه، در راستای مفهوم انقلابی¬گری حوزه علمیّه و نهاد روحانیت قابل تعریف است. آیت‌الله خامنه‌ای با گلایه از فقدان این ویژگی در حوزه علمیه قبل از انقلاب می‌فرماید:
در حوزه علمیه قم درس زیاد بود، تلاش علمى خیلى بود، درس خواندن یک کار جدى بود، تقوى و معنویت هم انصافاً بود. امّا از درک سیاسى و جهتگیرى سیاسى و شوق و میل به حاکمیتِ اسلام خبرى نبود. با اینکه بزرگانى بودند، علماى اعلام، آیات عظام، مدرّسین، همه مخلص، همه عالم، هم در فقه اسلامى صاحب نظر و متبحّر، اما در عین حال آن اندیشهى حاکمیت اسلام در حوزه فقه رایج نبود. حتى مىخواهم بگویم درس قرآن در حوزه نبود، درس حدیث در حوزه نبود، درس نهجالبلاغه در حوزه نبود، تا اینکه انقلاب آمد، وقتى انقلاب آمد یعنى اسلام متحرک، اسلام متنى صحیح و معقول و زنده وقتی که آمد، واقعاً همه را زنده کرد.(۵)
مفهوم انقلابی بودن روحانیت و علمای دین، هم می‌تواند در عرصه اندیشه باشد و هم در عرصه عمل؛ یعنی گاهی یک عالم دینی به لحاظ اندیشه فردی انقلابی است و گاهی به لحاظ عملی رفتاری انقلابی دارد و در حوزه عملیاتی انقلابی عمل می‌کند. بنابراین در این صورت انقلابی بودن حوزه به مثابه یک وصف یا حالت و یا به معنای داشتن روحیه انقلابی برای علمای دینی خواهد بود.
در نهایت بر اساس برداشت‌ها و احتمالات سه گانه فوق از مفهوم حوزه انقلابی، سه مفهوم کلیدی و اساسی را می‌توان در معنای حوزه انقلابی جای داد. این سه مفهوم شامل «حمایت و پشتیبانی از انقلاب و نظام اسلامی»؛ «تحوّلخواهی و کارآمدی» و «دغدغه‌مندی نسبت به آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران» می‌باشند.
سلامت حوزه انقلابی منوط به حفظ و پاسداری از مفاهیم کلیدی آن و دور نگهداشتن حوزه از آفت‌ها و آسیب‌های حوزه انقلابی است. مهمترین آسیب در این زمان، آفت تفرقه است که می‌تواند صدمه جدی به شاکله حوزه انقلابی وارد نموده و آن را از حالت سازندگی، پویایی و بالندگی دور سازد.
حوزه می‌تواند با تکیه بر نقاط مشترک و دوری از عوامل بی‌ثمر اختلاف‌زا به مراقبت از روحیه انقلابی خود بپردازد. در این زمینه به ویژه می‌توان بر افزایش ارتباطات حوزه‌های علمیه با مراکز مختلف علمی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی با هدف ترویج فرهنگ ناب شیعی و آموزه‌های والای مکتب اهل بیت علیهم السلام در سراسر جهان تأکید نمود.
نگارنده: محمد ملک‌زاده
پی‌نوشت:
۱٫ بیانات آیة الله خامنه‌ای در دیدار اعضای مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، ۲۵/۱۲/۱۳۹۴
۲٫ بیانات آیة الله خامنه‌ای در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالی، ۱۹/۰۷/۱۳۹۱٫
۳٫ بخشی از پیام رهبر معظم انقلاب اسلامى به جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، ۲۴/۸/۱۳۷۱٫
۴٫ بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار فضلا و نخبگان حوزه علمیه قم، ۱۳/۹/۱۳۷۴٫
۵٫ بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار با اعضاى شوراى هماهنگى تبلیغات اسلامى، ۱۰/۳/۱۳۶۰٫
