یادداشت | جریان‌های غیرسیاسی، غیر انقلابی و خارجی حوزه علمیه قم

در این گفتارنامه جریان‌شناسی حوزه و روحانیت در دهه شصت، یعقوب توکلی به جریان‌های سکولار، جریان شیرازی‌ها، جریان روحانیان و علمای خارجی در حوزه علمیه و همچنین به جریان منتظری و دلایل عزل او از جانشینی رهبری پرداخته است .

 

جریان‌های غیرسیاسی، غیر انقلابی و خارجی حوزه علمیه قم | بخش اول

جریان‌های غیر سیاسی

دو جریان مهم در حوزه علمیه که حول محور آیت‌الله مرعشی نجفی و آیت‌الله صافی گلپایگانی شکل گرفته‌اند جریاناتی هستند که تمایلات سیاسی کمتری نسبت به جریان خط امام داشته و در مسائل جدی حوزه علمیه و کشور دخالت ندارند.

این دو جریان در بسیاری از موارد انقلاب را تأیید نموده‌ و در بسیاری از موارد با آن همراهی دارند؛ اما در مواردی هم مثل نوع دخالت حوزه علمیه در سیاست، قانون کار و اصلاحات ارضی و… دارای اختلافاتی با جریان انقلابی حوزه هستند.

به‌ طور کلی هرچند که این جریانات اختلاف نظرهایی با جریان اصیل انقلابی حوزه علمیه دارند اما از جریان‌های وصل به انقلاب محسوب می‌شوند.

جریان‌های سکولار و غیر انقلابی

جریان شریعتمداری

مرحوم سید کاظم شریعتمداری از علمای برجسته آذربایجان بود که بعد از مهاجرت به قم و تشکیل حوزه درسی نسبتاً وسیع، طیفی از طلاب و فضلای آذربایجان حول وی جمع شدند.

از زمانی‌که نهضت امام خمینی(ره) و حوزه علمیه به راه افتاد وی همراهی‌هایی با این جریان داشت ضمن اینکه در مواردی عدم تمایل به تغییرات انقلابی در سخنانش مشخص است در مواردی با رژیم پهلوی همکاری‌، در مواردی مشورت و در مواردی هم مساعدت می‌نمود.

در زمان اوج‌گیری انقلاب و گسترش آن در جامعه، شریعتمداری سخن از حفظ قانون اساسی را به ‌میان ‌آورد که نشان دهنده نگرانی وی از نگه داشت رژیم پهلوی و خروج شاه است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادبیات نزدیکان شریعتمداری دست‌خوش تغییر شد و نگاه سهم‌خواهانه و جدایی خواهانه آنها سبب شورش و تأسیس حزب جمهوری خلق مسلمان در آذربایجان گردید. به‌دنبال تمایلات حزب خلق برای تبدیل شدن به حزبی مثل حزب جمهوری اسلامی و مقابله کردن با آن درکنار حمایت‌های آشکار و پنهان شریعتمداری حرکت این طیف منتهی به شورش و درگیری در تبریز و حتی اشغال صدا و سیمای این استان گردید که خوشبختانه با هوشیاری مردم و نیروهای انقلابی آذربایجان بعد از دو روز اشغال صدا و سیما خاتمه و شورش‌ها پایان یافت.

وی با بی‌توجهی جدی و پذیرش کسانی‌که در دوره پهلوی وابسته به رژیم و یا از مقامات حکومت و ساواک بودند و ادامه این تعمدات پس از انقلاب در ماجرای کودتای شبکه قطب زاده مورد ارتباط قرار گرفت، تا شاید این شبکه بتواند با به شهادت رساندن رهبر انقلاب شریعتمداری را به رهبری رساند.

این ماجرا و سکوت وی با واکنش جامعه مدرسین و علمای برجسته آذربایجان روبه‌رو و باعث شد برای اولین بار در تاریخ روحانیت شیعه، حوزه علمیه مردم را به تقلید نکردن و روی گرداندن از یک مرجع شیعه دعوت کند.
به طور کلی در تاریخچه حوزه‌های علمیه‌ چنین حمایت و همکاری توسط یک روحانی شیعه از حکومت ظلم و در مقابل مخالفت با نظام اسلامی و مقابله کردن با آن که توسط سید کاظم شریعت‌مداری انجام گرفت، کم سابقه است.

 

گفتار: یعقوب توکلی
نگارنده:محمدصالح غلامعلی‌نژاد