-
پنجشنبه, ۱۲ تیر ۱۳۹۹، ۰۱:۳۰ ق.ظ
فقه یکی دیگر از گرایش‌های فعال در حوزه علمیه اصفهان از ابتدای تشکیل آن بوده است. در توصیف این جریان ابتدا به طور مختصر به مکاتب مختلف فقهی مطرح در عصر صفویه و سپس به درگیری اخباریان و اصولیان در این حوزه خواهیم پرداخت.
فقه
مکاتب فقهی عصر صفویه
فقیهان عصر صفوی به طور عمده از یکی از سه مکتب فقهی محقق کرکی (۹۴۰)، مقدس اردبیلی(993) و اخباری‌گری پیروی می‌کرده‌اند. مکتب فقهی محقق کرکی معروف به محقق ثانی از یک سو با تعمیق استدلالات فقهی و از سوی دیگر با توجه به مسائل فقهی مورد ابتلا در حکومت صفویه (مانند حدود و اختیارات فقیه و سلطان، مالیات، نماز جمعه و ...) تأثیر قابل توجهی در فقه شیعه داشت. فقیهان نام‌آوری مانند شیخ حسین بن عبدالصمد، شیخ بهایی، میرداماد، شیخ لطف الله میسی عاملی، سلطان العلماء، آقا حسین خوانساری، آقاجمال خوانساری، فاضل اصفهانی (هندی) از پیروان این مکتب فقهی بوده‌اند.
مکتب فقهی محقق اردبیلی نیز بدون توجه به آرای قدما کوشید تا با روشی آزاد به اجتهاد بپردازد و فقیهانی مانند ملاعبدالله شوشتری، فیض کاشانی و محقق سبزواری از این دسته‌اند.
سومین گرایش فقهی در عصر صفوی، یعنی مکتب اخباریان در اوایل قرن یازدهم به دست ملامحمد امین استرآبادی (۱۰۳۶) با تألیف فوائد المدنیة و با هدف احیای مکتب اهل حدیث قدماء ایجاد شد. این مکتب روش اجتهاد و تفکر عقلی در فقه را محکوم و به فقه مبتنی بر ظواهر دعوت می‌کرد. سرانجام پس از چالش‌های بسیار بین اخباریان با فقهای امامیه مکتب فقهی - اصولی آقا باقر بن محمد اکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی پدید آمد که فقیهان حوزه اصفهان از قرن سیزدهم به بعد پیروان این جریان به شمار می‌روند.
اخباریان و اصولیان در حوزه اصفهان
قرن یازدهم هجری با ظهور و گسترش گرایش اخباری در تشیع همراه بود. هر چند این جریان در حوزه های بین النهرین شکل گرفت؛ اما در ایران نیز به این تفکر گرایش‌هایی پیدا شد و علمای شهرستان‌ها از این گرایش جانبداری کردند. البته حوزه اصفهان که آن ایام اصلی‌ترین حوزه علمی ایران بود، تحت سیطره اصولیان قرار داشت.
با این حال هیمنه تفکر اخباری‌گری چنان بود که برخی از علمای اصفهان نیز گرایش معتدلی به آن پیدا کردند. این تأثیر تا جایی ادامه پیدا کرد که بر اندیشه‌های حکمای اصفهان نیز تاثیر گذاشت و برخی حتی ملاصدرا را به اخباری‌گری نزدیک‌تر از اصولی‌گری می‌دانند.
برخی نیز بر آناند که انکار مطلق تقلید از سوی ملاصدرا سبب تشدید دشمنی بین او و علمای اصفهان که از او متنفر بودند شد. فیض کاشانی نیز که از جمله عرفا و محدثان شیعه و داماد ملاصدرا است، در فروع مسلکی اخباری داشته است.
البته توجه به این امر مهم است که اخباری‌گری در اصفهان شکلی اعتدالی به خود گرفت و علامه مجلسی که به گفته برخی به این جریان متمایل است، خود توصیه می‌کند از افراط و تفریط در این زمینه دوری شود.
منبع: جریان‌های فکری حوزه علمیه اصفهان- محمدجعفر رضایی
