-
پنجشنبه, ۲۵ ارديبهشت ۱۳۹۹، ۰۱:۲۰ ق.ظ
نکته‌ای که سبب شد این عکس در شبکه‌های اجتماعی جنجال برانگیز شود، زیر پا گذاشتن قوانین اسلامی بود که تا مدتی قبل مقامات سعودی مدعی تلاش برای رعایت این قوانین در کشورشان بودند. این قوانین اما مدتی است که جای خود را به اصلاحات سریالی ولیعهد خام سعودی داده است ،اصلاحات جنجالی که ژست روشنفکری و غرب زدگی در تک تک آنها موج می‌زند .
جریان لیبرال(۱) در عربستان سعودی
جریان‌های فکری سیاسی حاضر در عربستان سعودی از دهه هفتاد میلادی به بعد شاهد تحولات عمیق و پر حادثه‌ای بودند. این تغییرات عموماً با عنوان، بیداری اسلامی (الصحوه الاسلامیه) شناخته می‌شود.
جریان بیداری اسلامی حاضر در عربستان عموماً به تمام جریان‌هایی گفته می‌شود که به ادامه روند فکری ـ سیاسی ، در کشور معترض بودند.
فی‌الواقع باید اذعان داشت که عربستان سعودی جامعه‌ای بسته از نظر دینی و مذهبی است. بر همین اساس کسی حق اعتراض بر حاکمیت موجود را ندارد.
شاید همین امر سبب شد تا جریان بیداری اسلامی پا به عرصه گذاشته و تفکر لیبرالی و غرب گرا در جامعه سعودی رواج پیدا کند.
به همین منظور، فعالان عربستانی روز هفتم ماه می ۲۰۱۲ میلادی را روز لیبرالیسم و جدایی دین مردمی از دین سیاسی اعلام کرده و در تلاش برای پایان سلطه جریان مذهبی حاکم هستند.
به گزارش سرویس بین‌الملل شفقنا، پایگاه خبری میدل ایست آنلاین نوشت: «فعالان عربستانی با اشاره به اینکه از حاکمیت دین سیاسی و افراط گرایی ناشی از آن خسته شده‌اند، اعلام کردند که اعلام روز لیبرالیسم منجر به کشمکش آنان با جریان مذهبی حاکم خواهد شد».
آنان همچنین اعلام کردند که فراخوان روز لیبرالیسم در حالی اعلام شده که اوضاع عربستان رو به تغییر است و روزمرگی ملالت بار حاکمیت دین سیاسی بر مسائل مختلف مردم و جامعه باید پایان داده شود.)۲(
بی شک حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ م نقش اساسی را در جنبش اصلاحی اسلامی ـ لیبرالی عربستان ایفا نموده است. تا قبل از این تاریخ فرهیختگان این عرصه، اندیشه‌های خود را به صورت غیر علنی و غیر رسمی منتشر می‌کردند.)۳(
نخبگان عرب شروع به نقدهای خود نسبت به قوانین موجود نمودند این امر بعد از جنگ ۶۷ میلادی(۴) بود و جریان قومی در تحقق شعارهای خود ناکام ماند؛ در نتیجه قوانین و افکار جدیدی در میدان عربی مطرح گردید؛ اما تفکر لیبرالی این میدان تا انتهای سال‌های ۹۰ میلادی ضعیف بود.
اما در کشورهای خلیج فارس جریان لیبرالی بعد از جنگ آزادی کویت آشکار شد. به‌دلیل اینکه نیروهای غربی در منطقه حضور داشتند که این خود سبب شد تا لیبرال‌ها فرصت را غنیمت بشمارند و افکار و عقاید خود را منتشر کنند. مثلاً در عربستان سعودی جریان لیبرالی در حرکتی نمادین سیزده اتومبیل را به رانندگی زنان به راه انداختند.
این از یک سو و از سوی دیگر وقایع ۱۱ سپتامبر به‌وجود آمد تا نقطه رهایی جدیدی برای تغییرات در کل جهان به‌شمار آید، البته در این مرحله اسلام در محاصره و مواجهه با قدرت‌های داخلی، فرهنگی و فکری معارض با اصلاحات و تغییرات قرار گرفت، همچنانکه با اعتراضات گروه‌های سیاسی محلی در اعتراض به وجود بیگانه در منطقه مواجه گردید به‌خصوص در عربستان که این مواجهه شامل برخورد با قدرت‌های غربی به سرکردگی آمریکا گردید و این در حالی بود که مقابله با تروریست معیار اساسی برای روابط خارجی با دولت‌های عربی و اسلامی قرار داشت.
جریان لیبرالی سعی کرد از این اتفاقات بیشترین بهره را ببرد؛ طرفداران جریان لیبرالی خلیجی ، حوادث ۱۱ سپتامبر را در سرعت بخشیدن به جریان لیبرالی سهیم می‌دانند همچنان که ترکی حمد این برهه را نقطه‌ی عطف این جریان به‌شمار می‌آورد.(5)
عوامل شکل گیری جریان لیبرالی در عربستان
فضای بسته و اعمال فشار در عربستان: سابقا گذشت که جریان فکری _ سیاسی حاکم درعربستان که جامعه‌ای بسته را در این کشور به‌وجود آورده باعث شد این فضای بسته که جریان لیبرال یا همان تفکر غرب‌گرا در جامعه سعودی است رواج پیدا کند.
تحصیل برخی از دانشمندان و ولیعهدان سعودی در غرب: دل‌بستگی برخی از شاهزادگان سعودی به تفکر لیبرال نیز نقش مهمی در ترویج لیبرالیسم داشته است؛ زیرا شاهزادگان سعودی بر خلاف پدران و نسل‌های پیشین خود در رفاه کامل و در مدارس غربی رشد کرده‌اند و تمایل عمیقی به فرهنگ غرب دارند.)۶(
و همچنین دردهه‌ی پنجاه و شصت میلادی عده‌ای از فرهیختگاننی که در غرب تحصیل کرده بودند به عربستان باز گشتند و شاکله ایدئولوژی‌های جدید را بنا نهادند.
در دهه هشتاد این تفکر به صورت یک حرکت فکری و فرهنگی دنبال شد،که از جمله مهمترین این افراد می‌توان عبدالله الغذامی، عابد الخزندار و علی الدمینی را نام برد.
کتاب غذامی با عنوان «الخطیئه والتفکیر» که در سال ۱۹۸۵ م منتشر شد ، در حقیقت نقشه راهی برای شکل گیری این جریان در عربستان به شمار می رود(.7)
غذامی در کتاب دیگرش جریان شکل گیری تفکر لیبرالی در عربستان این چنین نقل می‌کند:
» … و در نزد ما اتفاق اساسی رخ داد که سوال از تجدد و نوگرایی بصورت جدی مطرح گردید ، و آن در سال ۱۹۸۵ م بود ، آن زمان که نظریه نقد و تشریح امر فرهنگ بوجود آمد و سوالهایی پیرامون معرفت و امور مسلم فرهنگ و تمدن پیش آمد ، و این امر سبب شد که جامعه تکانی بخورد و انقلابی بر خلاف آنچه که به عنوان نوگرایی مطرح بود به وجود آید. در این هنگام بود که مقاله ها و نوارها و کتابها در این زمینه نگاشته و منتشر شدند«.(8)
حضور نیروهای غربی در منطقه و ایجاد پایگاه نظامی در کشورهای عربی بخصوص عربستان.
نفوذ تفکر لیبرالی در ادارات و دانشگاه‌ها: سلفیت جدید حضور در جامعه و امور سیاسی را کار بیهوده‌ای بر می‌شمرند و کار کردن در ادارات و مؤسسات را معصیت می‌داند. و تنها به عقاید شخصیه اهتمام می‌ورزیدند. بر خلاف لیبرال‌ها که در ادارات و دانشگاه‌ها نفوذ کردند و کرسی‌ها و مناصب مهم را به دست گرفتند.(9)
شخصیت های مهم لیبرالی در عربستان
چهرها و شخصیت های بسیاری در عربستان وجود دارند که طرفدار تفکر لیبرالی هستند ولی از این بین برخی از این چهرها، زحمات بسیاری برای حاکم شدن جریان لیبرال در عربستان کشیده‌اند، از جمله تألیفات بسیار در این زمینه، زندان رفتن، و تحمل سختی‌ها در این مسیر که می‌توان از جمله بارزترین این چهره‌ها افراد ذیل را نام برد:
عبد الکریم الجهیمان ، عبد الله الغذّامی ، محمد سعید طیب ، علی عبد الله الحامد ، حسن المالکی ، منصور النقیدان ، علی الدمینی.
تاثیرات لیبرال ها در حاکمیت عربستان
فشار لیبرال های سعودی بر حاکمیت وهابی سبب شد تا در قوانین موجود تغییراتی ایجاد شود هر چند که این روند در طول سالیان و به کندی صورت گرفت ، اما در جدیدترین قوانینی که از سوی بن سلمان لازم الاجراء شده این تاثیرات کاملا مشهود است:
۱ ـ به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از شبکه تلویزیونی الجزیره، وزارت آموزش عربستان در بخشنامه ای اعلام کرد که برنامه های آگاه بخشی، مصونیت و بیداری را که در قالب آگاهی بخشی اسلامی در مدارس تدریس می‌شد، لغو کرده است. این وزارت همچنین همه کمیته های مربوط به آن را منحل کرد.
برپایه این گزارش، این گام جدیدی است که بیانگر نفوذ جریان لیبرال در عربستان به شمار می رود.
برنامه های آگاهی بخشی اسلامی پروژه ای بود که در سال ۱۹۶۹ میلادی آغاز شد و در همه مدارس عربستان به اجرا در آمد و تشکل های اسلامی و مراکز برگزاری دوره های تابستانی بر آن نظارت داشتند.
اکثر مدارس عربستان دارای سالن‌های برگزاری جلسات آگاهی بخشی اسلامی هستند که دانش آموزان در آن گردهم می‌آیند.
حال وزارت آموزش سعودی قرار است که همه فعالیت‌ها را در قالب برنامه‌ای به نام «آگاهی فکری» به اجرا درآورد. وزارت آموزش این برنامه را اخیرا آغاز کرد.
بر پایه این گزارش، جریان لیبرال در عربستان در سال های گذشته پروژه «آگاهی اسلامی» را به عقیده خود، به پرورش نسلی «افراط گرا» متهم کرده است و همین امر این جریان را برآن داشته است که آن را حذف کند.
این درحالی است که وزارت اوقاف سعودی نیز همه فعالیت‌های تبلیغی را که با آغاز تعطیلات تابستان شروع می‌شد، لغو کرد.)۱۰(
۲ ـ محمد بن سلمان ولیعهد سعودی که چند هفته‌ای در عرصه رسانه‌ای ظاهر نشده بود در دو هفته اخیر گویا از این غیبت خارج شده و خبرهای زیادی در مورد دیدارهای وی منتشر می‌شود؛ اما نکته مهم در این ارتباط به پایان غیبت وی نیست بلکه به اقدام اخیر وی مربوط می‌شود. در خلال اخبار منتشره تحت عنوان دیدار بن سلمان و محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی در جده، عکسی در روزنامه الکترونیکی عکاظ منتشر شد که ولیعهد سعودی را در حال دیدار با «شما بنت سهیل بن فارس المزروعی» وزیر امور جوانان امارات به تصویر کشیده بود.
اما نکته‌ای که سبب شد این عکس در شبکه‌های اجتماعی جنجال برانگیز شود، زیر پا گذاشتن قوانین اسلامی بود که تا مدتی قبل مقامات سعودی مدعی تلاش برای رعایت این قوانین در کشورشان بودند. این قوانین اما مدتی است که جای خود را به اصلاحات سریالی ولیعهد خام سعودی داده است ،اصلاحات جنجالی که ژست روشنفکری و غرب زدگی در تک تک آنها موج می زند.(11)
نگارنده: أیمن جواهری
(۱) . لیبرالیسم (به انگلیسی: Liberalism) در معنای لغوی به معنی آزادی‌خواهی است و به آرایه وسیعی از ایده‌ها و تئوری‌های مرتبط دولت اطلاق می‌شود که آزادی شخصی را مهمترین هدف سیاسی می‌داند.
(۲) . http://fa.shafaqna.com/
(۳) . المملکة العربیة السعودیة فی المیزان، استیفن لاکروا، در مقاله ای تحت عنوان: «السیاسة بین الاسلامیین و اللیبرالیین فی المملکة العربیة السعودیة»، مرکز دراسات الوحدة العربیة، روافد للطباعة و النشر والتوزیع، چاپ دوم، ص ۵۸٫
(۴) . جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷ نبردی بود که از ۵ ژوئن تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ میان اسرائیل و کشورهای عربی مصر، سوریه و اردن رخ داد و با پیروزی مطلق اسرائیل به پایان رسید. این نبرد نقطه اوج بحرانی بود که از تاریخ ۱۵ مه تا ۱۲ ژوئن ۱۹۶۷ به درازا انجامید و در آن اسرائیل با شکست ارتش چند کشور عربی قسمتی از خاک آنها را تصرف کرد.
(۵) . الرمیزان، ولید بن صالح، اللیبرالیة فی السعودیة والخلیج دراسة وصفیة نقدیة، چاپ اول، ص ۸۵ ـ ۸۸ با اندکی دخل و تصرف.
(۶) . جمعی از نویسندگان، اللیبرالیة فی السعودیة، الفکرة، الممارسات، الروی المستقبلیة، اعداد و اشراف وحدة الدراسات فی مرکز صناعة الفکر، موسسة الانتشار العربی، چاپ اول، ۲۰۱۳م، ص۱۷۵٫
(۷) . المملکة العربیة السعودیة فی المیزان، استیفن لاکروا، در مقاله ای تحت عنوان: «السیاسة بین الاسلامیین و اللیبرالیین فی المملکة العربیة السعودیة»، مرکز دراسات الوحدة العربیة، روافد للطباعة و النشر والتوزیع، چاپ دوم، ص ۵۹ و ۶۰٫
(۸) . الغذامی، عبد الله ، حکایة الحداثة فی المملکة العربیة السعودیة، ناشر:المرکز الثقافی العربی، دار البیضاء، المغرب ، چاپ سوم ، ص ۶٫
(۹) . المملکة العربیة السعودیة فی المیزان، استیفن لاکروا، در مقاله ای تحت عنوان: «السیاسة بین الاسلامیین و اللیبرالیین فی المملکة العربیة السعودیة»، مرکز دراسات الوحدة العربیة، روافد للطباعة و النشر والتوزیع، چاپ دوم، ص ۶۱٫
(۱۰) . https://www.tasnimnews.com/
(۱۱) . http://akharinkhabar.ir
