برشی از کتاب | مبارزات عالمان شیعه به رهبری امام خمینی(بخش اول)

مبارزات عالمان شیعه به رهبری امام خمینی|بخش اول

اشاره: طبعا بررسی حقوقی لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی نیازمند بررسی های عمیق و میدانی است؛ اما بازخوانی اهداف و برنامه‌های این لایحه خود گویای زوایای متعددی برنامه‌ها و توطئه‌های آمریکا است.

هدف رژیم از این تغییر و تبدیل قانون چنین بود:

1- زورآزمایی با روحانیت و هواخواهان مذهب و کنار گذاشتن همیشگی آنها از صحنه تا دیگر مجبور به محافظه کاری در برابر مراجع دینی نباشد.

2- با حذف مذهب رسمی و سوگند به قرآن، به گروه‌های صاحب نفوذ غیر مسلمان که در عمل سیاست کشور را به دست داشتند، فرصت دهد که به طور رسمی اعلام موجودیت کنند.

3- با عنوان کردن آزادی زنان، دلیل عقب ماندگی و محرومیت گذشته آنها را به عهده اسلام و قانون اساسی بگذارد.

4- آخرین مانع پیوستگی کامل ایران به غرب را از میان بردارد.

نکته بحث برانگیز این لایحه، موضوع مشارکت زنان بود که از ابتدایی ترین حقوق انسانی محروم بودند (همانگونه که مردان هم محروم بودند) . هدف از تصویب این لایحه آزادی زنان نبود بلکه توطئه آمریکا و اسراییل برای از بین بردن عفت عمومی و ترویج فساد و فحشا در میان زنان بود. علت مخالفت با آن، به دلیل آمریکایی بودن طرح و ماهیت فریبکارانه و مفسده انگیزه آن بود و امام (ره) اعلام کردند: «ما با ترقی زنها مخالف نیستیم، ما با این فحشاء مخالفیم، با این کارهای غلط مخالفیم، مگر مردها در این مملکت آزادی دارند که زنها داشته باشند؟ ! آزاد مرد و آزاد زن با لفظ درست می شود؟ (صحیفه امام، ج1، ص306) 

 

تصویب لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی

قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در ربیع الثانی 1325 قمری(1286 ش) با 122 ماده به تصویب مجلس رسید. به موجب این قانون انجمن ایالت در مرکز ایالت و انجمن ولایت در شهر حاکم نشین تشکیل می‌شد. این انجمن‌ها وظایف و اختیاراتی مانند مجلس شورای ملی به جز قانون‌گذاری در حوزه‌ی خود را داشته است.

به موجب ماده 6 و 7 این قانون انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان دارای شرایطی سلبی بوده‌اند؛ از جمله «اشخاصی که معروف به فساد عقیده» بوده‌اند و «طایفه ی نسوان»، از حق انتخاب کردن و انتخاب شدن محروم بوده‌اند.

مفاد لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی

دولت عَلَم طبق برنامه‌ی اعلام شده‌ی قبلی مبنی بر اجرای فرامین شش ماده‌ای شاه که یکی از آن‌ها تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود، در 14 مهرماه 1341 لایحه‌ی انجمن‌ها را در 92 ماده و هفده تبصره به تصویب رساند. خبر لایحه در 16 مهر در روزنامه کیهان و اطلاعات منعکس شد. در ماده‌ی سوم این لایحه که شرایط انتخاب‌شوندگان ذکر شده بود، شرط مسلمان بودن و شرط مرد بودن حذف شده بود، حال آن‌ که در قانون قبلی به حالت سلبی  آن تصریح شده بود. هم‌چنین در مورد قسم‌نامه‌ی اعضای انجمن در ماده 41 چنین آمده بود: «یک جلد کتاب آسمانی را به جلسه می‌آورند و در مقابل جایگاه رئیس قرار می‌دهند. ابتدا رئیس و سپس یک یک اعضا انجمن در مقابل کتاب آسمانی قرار گرفته و پس از بوسیدن کتاب آسمانی» سوگندنامه را قرائت می‌کنند. در سوگندنامه نیز آمده بود که من «به این کتاب آسمانی سوگند یاد می‌کنم.»

موضوعاتی که حساسیت علما را برانگیخت

پس از انتشار لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی توسط دولت، سه موضوع حساسیت علما را برانگیخت:

1. عدم اشتراط عضویت به مسلمانی.
2. قسم به «کتاب آسمانی» به جای قسم به «قرآن».
3. عدم اشتراط عضویت به ذکوریت.

 

نظام سیاسی مشروطه، نظامی بود که با فداکاری و پیشتازی علما و نیروهای مذهبی  به ثمر رسیده بود، حتی روشنفکران غیرمذهبی نتوانسته بودند از سایه‌ی مذهب و روحانیت  در قانون اساسی و قوانین دوره‌های آزادی مجلس شورای ملی، ممانعت به عمل آورند؛ لذا هر چند روحانیت و مذهب در عمل کنار گذارده شدند، ولی در نظر و قانون، روحانیت و مذهب، به عنوان عناصر اصلی قوانین، جایگاه خود را حفظ کردند.

تغییر سوگند به قرآن به کتاب آسمانی و حذف شرط مسلمانی حساسیت مرجعیت شیعه را برانگیخت و مراجع به خصوص آیت الله خمینی پی به مسایل پشت پرده بردند و موضع‌گیری هماهنگ آن‌ها پایه‌گذار مبارزه‌ای شد که نیروهای مذهبی به رهبری مرجعیت شیعه سال‌های متمادی رژیم شاهنشاهی را به چالش کشیدند. اینک به شرح این موضع‌گیری در مقابل تصویب لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی می‌پرازیم و سپس چرایی آن را مورد بحث قرار می‌دهیم.

پیچ تاریخی انتخاب مرجعیت شیعه بعد از فوت آیت الله بروجردی

اعلام مواضع مراجع شیعه: بعد از فوت آیت الله بروجردی (10 فروردین 1340) مرجعیت شیعه با بحران تکثیر روبرو شد. در حوزه‌های علمیه‌ی قم، نجف، مشهد و تهران مجتهدینی بودند که یا صاحب رساله بودند یا در معرض مرجعیت قرار داشتند. آیت الله خمینی، گلپایگانی، نجفی مرعشی و شریعتمداری، در قم؛ آیت الله حکیم، خویی، شاهرودی، سیدعبدالله شیرازی در نجف، آیت الله میلانی در مشهد؛ آیت الله بهبهانی و آیت الله خوانساری در تهران از مراجعی بودند که دارای شهرت فرامحلی بودند و شخصیت‌هایی دیگر نیز بودند که به عنوان مرجع در محل خود دارای مقبولیت بودند.

شاه که در زمان آیت الله بروجردی، قدرتش تحت الشعاع قدرت مرجعیت شیعه قرار گرفته بود، تلاش کرد تا مرکز مرجعیت را از ایران به عراق منتقل کند؛ لذا پس از فوت آیت الله بروجردی پیام تسلیت خود را به آیت الله حکیم در نجف مخابره کرد؛ اما مرجعیت برای شیعیان ما دقیق‌تر و حساس‌تر از آن بود که شاه بتواند نقشی در آن ایفا کند.

حوزه‌های علمیه‌ی شیعه هنوز پاسخ سئوال «بعد از آیت الله بروجردی چه کسی» را نداده بودند که مواجه با تصویب لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی شدند؛ اما وحدت موضع مرجعیت شیعه توانست بحران خلاء قدرت رهبری را پرکند، در عین حال شیعه در این جریانات رهبر خود را نیز پذیرفت.

فراخوانی مراجع توسط آیت الله خمینی

به دنبال اعلام تصویب لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی در شانزدهم مهر توسط روزنامه‌ها، آیت الله خمینی ابتکار عمل را به دست گرفت و تلاش کرد تا مراجع با وحدت موضع به رسالت تاریخی خود عمل نمایند.

همان شب امام خمینی، دامادشان، حجت الاسلام اشراقی را به حضور آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری فرستادند تا مراجع را برای یک نشست فوری دعوت کنند.

حاج شیخ مرتضی حائری یکی از مجتهدین بزرگ قم بودند که به خاطر پدرش حاج شیخ عبدالکریم حائری (موسس حوزه‌ی علمیه‌ی قم)، دارای محبوبیت و مشروعیت و مورد احترام همه‌ی علما و مراجع بودند. انتخاب بیت حاج شیخ عبدالکریم حائری خود نشان از دقت نظر حضرت امام می‌داد.

امام در این نشست نقشه‌‌های استعمار و امپریالیسم  را برای مراجع تشریح کرد و تصویب لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی را نمونه‌ای از آن توطئه‌ها معرفی کرد و مسئولیت علما را در مقابل استقلال کشور و حفاظت از اسلام یادآور شد.

پس از مذاکره تصویب شد که آیات شرکت‌کننده در جلسه به صورت جداگانه تلگرافی به شاه مخابره کنند.

 

پیام حضرت امام خمینی در تلگرافی که 17 مهر 1341 (9 جمادی الاول 1382) به شاه مخابره کردند، چنین بود:

بسم الله الرحمن الرحیم‏

‏‏حضور مبارک اعلیحضرت همایونی‏

‏‏     پس از اهدای تحیت و دعا، به طوری که در روزنامه ها منتشر است، دولت در‏‎ ‎‏انجمنهای ایالتی و ولایتی، «اسلام» را در رأی دهندگان و منتخبین شرط نکرده؛ و به زن‌ها‏‎ ‎‏حق رأی داده است. و این امر موجب نگرانی علمای اعلام و سایر طبقات مسلمین است.‏‎ ‎‏بر خاطر همایونی مکشوف است که صلاح مملکت در حفظ احکام دین مبین اسلام و‏‎ ‎‏آرامش قلوب است. مستدعی است امر فرمایید مطالبی را که مخالف دیانت مقدسه و‏‎ ‎‏مذهب رسمی مملکت است از برنامه های دولتی و حزبی حذف نمایند تا موجب‏‎ ‎‏دعاگویی ملت مسلمان شود.‏

‏‏الداعی: روح الله الموسوی‏

 

ادامه دارد ...

 

یادداشت از کتاب «سه سال مرجعیت شیعه» نویسنده روح الله حسینیان